Joodse studenten en universitair docenten hebben een bewogen studiejaar achter de rug. Landelijk studentenrabbijn Yanki Jacobs organiseerde een barbecue waar werd teruggeblikt en vooruitgekeken.
TEKST: ESTHER VOET FOTO’S: NOA DUIZEND
Deze tekst is eerder gepubliceerd in NIW 38
Onder het motto ‘de beste tijd om te vieren, is wanneer je maar kunt’ kwamen zo’n 180 Joodse studenten en docenten uit het Nederlandse hoger onderwijs van noord tot zuid bijeen op een eindejaarsbarbecue die Yanki Jacobs samen met zijn vrouw Etsy organiseerde namens Chabad on Campus in Amsterdam. Er was livemuziek en catering, verzorgd door HaBaron, maar het belangrijkste was: steun zoeken bij elkaar na een bewogen studiejaar. De aanwezigen wisselden ervaringen uit en wierpen een blik op de toekomst.
Dat dit academische jaar niemand in de koude kleren is gaan zitten, is duidelijk. Dat bevestigt Jan de Vries, die Joodse Studies volgt aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), die het NIW na de barbecue spreekt. Hij stond op zijn universiteit midden in de storm en blikt terug: “Na 7 oktober liepen de emoties bij onze studierichting al hoog op, omdat veel van mijn medestudenten contacten hadden met Israël. Maar in de maanden daarna zagen we de tegenprotesten alleen maar heftiger worden. Dat heeft veel studenten onzeker en angstig gemaakt, vooral omdat er naar ons in eerste instantie niet geluisterd werd.”
Jan besloot met een studiegenoot een brief te sturen naar de universiteit, medeondertekend door andere Joodse studenten. Daarin schreven ze hoezeer het onderlinge contact tussen de studenten achteruit holde. Er werd een Joodse vertegenwoordiging uitgenodigd voor een gesprek met de leiding: “We moesten een ander geluid laten horen, omdat we verder willen studeren. We moesten laten zien hoe de ontwikkelingen op onze universiteit ons raakten, vooral mentaal. Ik merkte zelf dat ik minder tijd overhield voor mijn studie en heb daardoor bijvoorbeeld al mijn deadlines gemist. Gelukkig zijn mijn docenten soepel, maar het toont wel aan hoezeer het ons allemaal heeft ontregeld.”
Samen
Jan is blij met het luisterend oor dat hij bij de leiding gevonden heeft, maar: “Hoe het zich na de zomer gaat ontwikkelen, moeten we afwachten. Ik noem mijn houding positief-realistisch. De universiteit luistert echt wel naar ons, maar we moeten realistisch genoeg zijn om te beseffen dat als de demonstranten hun zin niet krijgen en de oorlog doorgaat, dit vanaf het volgende studiejaar echt niet zomaar over zal zijn. Daar zullen we mee moeten leven.”
De avond bij Chabad on Campus was ook voor Jan een hart onder de riem. “We weten nu tenminste wat we komend jaar kunnen verwachten en zo’n bijeenkomst doet goed, je weet dat je niet alleen bent, dat je er sámen voor staat.” Dat beamen twee Russisch-Joodse studenten die aanwezig waren. Zij zijn jaren geleden uit Rusland gevlucht en studeren nu in Nederland. Jan: “Wat zij vertelden was tekenend voor de sfeer die er nu heerst. Ze hadden sinds de oorlog met Oekraïne zich als Rus veilig in Nederland gevoeld. Nu voelden ze zich als Joodse student veel meer bedreigd. Dat vond ik een interessante vergelijking.”
Intellectuele weg
Het gevoel van verbondenheid, de ervaring dat je er niet alleen voor staat, was precies de inzet van Jacobs’ initiatief. Met financiële hulp van een ‘vriend van de Joodse gemeenschap’ bracht hij een avond tot stand waarop niet alleen studenten – onder wie een aanzienlijk aantal Israëli’s – maar ook docenten zich even konden ontspannen. Zoals Marc Salomon, decaan van de Amsterdam Business School (ABS), een onderdeel van de UvA. Bij een examenuitreiking was op die faculteit al een en ander misgegaan, toen een Palestijnse student een politiek statement maakte waarna een Israelische familie zich gedwongen voelde tijdens de plechtigheid de zaal te verlaten.
Salomon schreef samen met onder anderen de oud-bestuursvoorzitter van de Vije Universiteit Mirjam van Praag een opinieartikel in de NRC waarin hij aandacht vroeg voor het gevoel van onveiligheid onder Joodse studenten. “Wij benaderen het niet door te gaan demonstreren, de straat op te gaan en zaken te vernielen, maar liever via de intellectuele weg: een brief met argumenten.” Salomon was een van de aanwezigen op de avond bij Chabad on Campus, waar ook hoogleraren Irene Zwiep en Bart Wallet acte de présence gaven. Salomon: “Voor dit studiejaar had ik nog nooit ervaren dat er onderhuids zoveel antisemitisme heerst. Dat was een eyeopener. Na die brief werden we met Joodse studenten uitgenodigd door demissionair minister van Onderwijs Dijkgraaf. Daar vernamen we van een studente hoe ze in een appgroepje werd uitgemaakt voor kindermoordenaar.”
Onderhuids
Marc Salomon ziet meer bedreigingen voor het komende studiejaar, bijvoorbeeld in de vorm van de ‘ethische commissies’ die nu worden ingesteld: “Het zal interessant zijn te zien wie daarin zitting gaan nemen. Ze hebben het niet als zodanig aangekondigd, maar mijn angst is dat zo’n commissie zich vooral gaat toeleggen op de banden met Israëlische wetenschappelijke instituten en bijvoorbeeld banden met China of Palestijnse gebieden zal laten liggen. Ik hoop vurig dat we die kant niet opgaan en universiteiten niet hun eigen wetten en regels gaan invoeren. Je ziet dat nu al gebeuren bij de universiteit in Gent, België. Daar heeft het bestuur besloten de banden met Israëlische universiteiten te verbreken. Maar medewerkers moeten niet zelf gaan bepalen wat wel en niet is toegestaan. Zelfopgelegde inperking van academische vrijheid is een grote vijand, daar maak ik me echt zorgen over.”
In Antwerpen heeft Salomon een huis waar hij regelmatig verblijft. Daarover zegt hij: “Het lijkt in die stad rustiger, maar ik vrees dat ook daar onderhuids veel broeit.” De decaan staat in nauw contact met Yanki Jacobs, die volgens hem ‘de boel een beetje bij elkaar wil houden’. “Daar heb ik veel respect voor. De onderlinge verbinding tussen Joden aan universiteiten is belangrijk. We moeten elkaar steunen. Het is belangrijk dat we bij de besturen kunnen aankloppen. Daar besteden wij veel tijd aan en dat moeten we echt blijven doen.”
Sektarisch
Initiatiefnemer Yanki Jacobs kijkt terug op een geslaagde bijeenkomst met bezoekers uit alle windstreken. “We moeten vooral de docenten aan de universiteiten niet vergeten,” waarschuwt de rabbijn. “Studenten weten dat ze over een paar jaar klaar zijn met hun studie, voor docenten is dat een ander verhaal. Voor hen is het nog eenzamer, omdat zij langer aan zo’n wetenschappelijke instelling zijn verbonden. Zij zien met lede ogen aan hoe nu allerlei commissies worden gevormd. Daarnaast is de discussie over academische vrijheid niet ten einde. Integendeel, die wordt juist opgestart. En daarmee bespreek je het conflict niet, je importeert het. Je maakt de houding tegenover Israël opnieuw onderwerp van gesprek. Universiteiten zouden moeten zeggen: ‘Dat is niet onze taak’, maar dat is juist wat de bestuurders hebben onderschat.”
Jacobs maakt een vergelijking met de dynamiek die je in sektes ziet. “Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat sekteleden de ideologie van de beweging in extreme mate gaan aanhangen. De rest van hun leven, zoals familie, werk enzovoorts, belandt op de tweede plek. Dat wijst erop dat het niet de ideologie is waartoe ze zich aangetrokken voelen, maar dat onderliggende psychologische problemen een drijfveer zijn. In ons geval kun je, gezien de felheid en frequentie, stellen dat de hausse aan tegenstemmen die we zien, eigenlijk heel weinig te maken heeft met de Palestijnse zaak. Het draait om een algeheel gevoel van onbehagen.”
Overleg
Dat betekent tegelijkertijd, zegt Jacobs, dat we er vanwege die onbewuste psychologische factor waarschijnlijk niet met gesprekken uit gaan komen. “Toch doen we een poging door belangrijke initiatieven op te starten. We hebben gesprekken gehad met studenten, docenten en landelijke politici, maar vrezen dat de polarisatie volgend studiejaar heftiger zal worden. Daarom hebben we nu het initiatief genomen tot een landelijk Joods studentenoverleg. Daarin zouden ook Israëlische academici zitting moeten nemen, want die staan enorm onder druk. De bedoeling is een groep te vormen uit verschillende universiteiten en verschillende disciplines. We merken dat daar zowel onder docenten als bij studenten veel behoefte aan is.”
Misschien is het te sterk gesteld dat Joden in het hoger onderwijs zich voor komend studiejaar aan het ‘wapenen’ zijn, maar naïef staan ze allerminst tegenover de nabije toekomst. Een aantal kon deze donderdag nader met elkaar kennismaken. Jan de Vries: “Ik kijk er met veel plezier op terug. Ik zag er studenten die ik al eerder in praatgroepen was tegengekomen, vrienden, docenten. In deze ongedwongen sfeer is dat een mooie manier nader contact met elkaar te leggen. Voor alle aanwezigen die zich zorgen maken en hetzelfde over de situatie denken, was de boodschap: je staat niet alleen.”
